Po podacima sa sajta Protected Planet, Srbija je na 39. mestu od 40 evropskih država po postotku državne teritorije pod zaštitom prirode. Procedure zaštite traju godinama, a planovi koje smo sami usvojili se ne ostvaruju. Da li je zaštita prirode žrtva ekonomskih interesa drugih sektora, piše portal staniste.org.
Zaštita prirode započela je u Srbiji polovinom 20. veka. Najveći napredak zabeležen je 1970-tih, tako da je 1976. g. površina pod zaštitom dostigla 3% državne teritorije. Usledili su blaži rast i stagnacija, da bi do početka ovog veka zaštićena područja zauzela 4,6% državne teritorije. Prostornim planom Republike Srbije za period 2010–2020. i Nacionalnim programom zaštite životne sredine predviđeno je da 10% bude pod zaštitom do 2012. godine, a 12% do 2020. godine. Međutim, zaštićena površina je od sredine 2000-tih ponovo stagnirala duže od decenije na oko 6%, čak se povremeno i smanjivala, da bi se tek poslednjih godina povećala na oko 8%, ili nešto više od 700 hiljada hektara.
EU prosek je 25%, a u Srbiji jedva smo dogurali do 8% pod zaštitom
Evropska agencija za zaštitu životne sredine objavila je podatak da je prosek u Evropskoj uniji iznad 25% državne teritorije pod zaštitom. Najviše površina imaju Luksemburg (55%), Bugarska i Slovenija (po oko 40%), a najmanje Belgija (14%), Irska i Finska (po oko 13%). Treba naglasiti da u članicama EU, osim područja proglašenih po nacionalnom zakonodavstvu, postoje i područja EU ekološke mreže NATURA 2000, koja su znatno povećala površine pod zaštitom.
Po podacima sa sajta Protected Planet, Srbija je od 40 evropskih država na pretposlednjem 39. mestu – manji postotak zaštićene državne teritorije ima jedino Bosna i Hercegovina. Na ovoj listi pretekle su nas Makedonija, Crna Gora, Moldavija i Albanija, a daleko ispred su Slovenija i Hrvatska. U Hrvatskoj je prema nacionalnim propisima pod zaštitom oko 817 hiljada hektara (ili 14,5%). Razliku do oko 2,2 miliona hektara, koliko je evidentirano na sajtu Protected Planet, čine EU NATURA područja.
Postupak zaštite prosečno traje 5,5 godina, sa izradom studije više od devet
Jedan od razloga zašto ne uspevamo da postignemo sopstvene ciljeve je dužina postupaka uspostavljanja zaštite. Po Prostornom planu Srbije, do kraja 2020. godine planirana je zaštita 51 područja veće površine, koja su mogla značajnije povećati procenat teritorije pod zaštitom. Do oktobra 2023. godine, dakle tri godine nakon isteka roka važenja plana, zaštita je PROGLAŠENA NA SAMO 20 PODRUČJA. Za neka područja postupak zaštite je u toku, dok za neka, nažalost, nikad nije ni pokrenut.
Primeri nedopustivo dugih procedura – Potamišje, Bosutske šume, Vršački park
Studija zaštite predela izuzetnih odlika „Potamišje“ izrađena je još 2013. godine, ali je Uredbu o zaštiti tog područja Vlada Srbije donela tek oktobra 2023. godine. Javnosti nisu poznati razlozi zašto se na usvajanje odluke o zaštiti čekalo 10 godina, za područje površine oko 24 hiljade hektara.
O značaju Bosutskih šuma mediji su godinama dosta pisali, kao o izuzetno vrednom staništu strogo zaštićenih vrsta i najvećoj celini šuma hrasta lužnjaka u jugoistočnoj Evropi. Bilo je najava zaštite na 17 hiljada hektara. Nakon što je Pokrajinski zavod 2014. godine završio studiju i poslao je na dalje odlučivanje, postupak zaštite nikad nije pokrenut, iz razloga nepoznatih javnosti.
U dokumentu pod nazivom „Studija slučaja: ekosistemske usluge na području Bosutskih šuma“ (2018), u poglavlju „Stavovi korisnika“, mogu se naći primedbe predstavnika šumarstva (citat, strane 61 i 62) „zbog prostornih i vremenskih ograničenja u upravljanju šumskim i vodnim područjem, obavezu pribavljanja uslova zaštite, povećanih troškova i smanjene ekonomske dobiti od šume… Navodi se da totalna zaštita negativno utiče na stabilnost šuma… Najupečatljiviji rezultat je činjenica da oko 70% učesnika smatra da zaštita područja ima negativan uticaj, odnosno predstavlja ograničavajući faktor za proizvodnju drveta“.
Gradski park u Vršcu ekstreman je primer od 23 godine izbegavanja usvajanja nove odluke o zaštiti. Prvo je Grad Vršac to izbegavao punih 10 godina, od 2001, kada je Zavod završio studiju zaštite. Zatim je Zavod 2011. godine uradio reviziju studije, a nadležnost za usvajanje je dobila Pokrajina. Međutim, tada je Skupština AP Vojvodine narednih 10 godina izbegavala da donese ovu odluku. Na kraju je 2021. godine započeta izrada još jedne revizije studije, vraćajući nadležnost Gradu Vršcu.
