Culdesac u Arizoni predstavlja prvi savremeni kvart u Sjedinjenim Državama izgrađen potpuno bez automobila, sa ciljem da pruži održiv model urbanog života i smanji emisije kroz pametno planiranje prostora i mobilnosti.
Nalazi se u Tempeu, delu šireg područja Phoenixa, poznatom po snažnoj zavisnosti od privatnih vozila i nedovoljno razvijenom javnom prevozu, zbog čega Culdesac postaje važan primer kako se održivi razvoj može primeniti i u izrazito automobilskom okruženju.
Naselje zauzima oko 17 hektara i funkcioniše po principu „car free, but mobility rich“. Umesto privatnih automobila, dostupni su brojni alternativni vidovi transporta: laka gradska železnica prolazi odmah pored naselja i povezuje ga sa centrom Phoenixa i aerodromom, u upotrebi su Waymo autonomna električna vozila, iznajmljivanje e-bicikala, kao i mali broj deljenih električnih automobila. Tempe je istovremeno sertifikovan kao „Gold-Level Bicycle Friendly“ zajednica, što dodatno olakšava svakodnevno kretanje bez automobila.
Unutar samog naselja nalazi se većina sadržaja potrebnih za svakodnevni život: prodavnice, restoran, kafeterije, lekarska ordinacija, coworking prostor, teretana, bazen i park za pse. Time Culdesac funkcioniše kao praktičan primer „15-minutnog grada“, koncepta koji postaje centralan u evropskom održivom urbanizmu. Prema podacima UN-a, prelazak sa privatnih vozila na javni prevoz, hodanje i biciklizam može smanjiti pojedinačne emisije za 2,2 do 3,6 tona CO₂ godišnje. Kada Culdesac dostigne planiranih oko 760 stanova i oko 1.000 stanovnika, procenjuje se da bi zajednica mogla sprečiti emisiju približno 3.000 tona gasova sa efektom staklene bašte godišnje.
Posebno važan element ovog projekta je prilagođavanje ekstremnim vrućinama, koje predstavljaju jedan od najizraženijih klimatskih rizika u Arizoni. Phoenix je tokom prethodne godine imao 143 dana sa temperaturama iznad 38°C, pa je Culdesac projektovan tako da smanjuje toplotno opterećenje. Zgrade su ofarbane u belo kako bi reflektovale sunčevu energiju, dok njihovo gusto pozicioniranje stvara konstantnu senku i smanjuje potrebu za rashladom. Uski prolazi (paseos) podstiču cirkulaciju vazduha, a svi stanovi imaju prozore sa suprotnih strana radi prirodne ventilacije. Uklanjanje asfalta i korišćenje bilja otpornog na pustinjske uslove dodatno doprinosi stvaranju prijatnije mikroklime.
Prema istraživanju Harvard Univerziteta iz 2023, temperatura površine tla u Culdesacu bila je i do 17–22°C niža u odnosu na okolne delove grada, što pokazuje koliko urbanistički pristup može uticati na ublažavanje efekta toplotnih ostrva.
Foto: Unsplash
