Povratak dabra u Portugaliju predstavlja istorijski trenutak u naporima zemlje da obnovi svoje ekosisteme i oživi prirodu.
Više od pet vekova nakon što je ova vrsta nestala iz regiona, prvi tragovi evropskog dabra ponovo su zabeleženi duž reka severnog dela zemlje, zahvaljujući poboljšanju kvaliteta vodenih tokova i obnovljenoj povezanosti staništa sa susednom Španijom.
Ovaj događaj označava veliki uspeh šireg pokreta za „rewilding“ – vraćanje prirodnih procesa i divljih vrsta u svoja nekadašnja staništa. Inicijativu predvodi organizacija Rewilding Portugal, čiji je cilj da ekosistemi postanu otporniji i samoodrživi. Dabar, poznat kao „prirodni inženjer pejzaža“, ima ključnu ulogu u obnavljanju reka: podizanjem brana, obaranjem stabala i stvaranjem močvarnih područja, on pomaže u povećanju biodiverziteta i poboljšanju kvaliteta vode.
Evropski dabar nekada je bio autohtona vrsta u Portugaliji, ali je nestao pre više od petsto godina zbog preteranog lova i uništavanja staništa. Lovili su ga zbog krzna, mesa i mirisnih žlezda koje su se koristile u tradicionalnoj medicini. Intenzivna ljudska aktivnost, uključujući izgradnju obala, krčenje šuma i zagađenje reka, dodatno su doprineli njegovom potpunom nestanku.
Ali vremena su se promenila. Španski konzervacionisti su proteklih decenija uspešno ponovo naselili evropskog dabra u pojedine rečne sisteme, uključujući i sliv reke Duero. Zahvaljujući tim naporima, populacija je porasla, pa su se životinje prirodno proširile i na nova područja – prelazeći granicu sa Portugalijom.
Početkom 2024. godine, organizacija Rewilding Portugal je potvrdila prvo prisustvo dabrova na teritoriji Portugalije posle više od pola milenijuma. Iako tačna lokacija nije otkrivena, tragovi su zabeleženi u okviru koridora divljih životinja Velike doline Koa, koji pripada širem području sliva reke Duero. Tim za praćenje organizacije potvrdio je autentičnost znakova dabrove aktivnosti.
Za razliku od tradicionalnih programa ponovnog uvođenja vrsta, gde se životinje fizički puštaju u prirodu, dabrovi su se u Portugaliju vratili spontano, prelazeći iz Španije sami. Rewilding Portugal je istakao da je upravo ova prirodna migracija dokaz koliko su zdrava staništa i međusobno povezani ekosistemi presudni za obnovu izgubljenog biodiverziteta.
Ovaj događaj takođe naglašava značaj prekogranične saradnje u očuvanju prirode. Reke ne poznaju političke granice, a povratak dabra pokazuje koliko zajedničke strategije između zemalja mogu da donesu konkretne rezultate.
Dabrovi su poznati kao „ekosistemski inženjeri“ jer njihove aktivnosti donose korist čitavom lancu života – stvaraju močvare, usporavaju tok reka, smanjuju eroziju i pročišćavaju vodu. Njihove brane zadržavaju vodu tokom sušnih perioda, pune podzemne rezervoare i obezbeđuju stanište za vodozemce, ribe i ptice. U zemlji poput Portugalije, koja se suočava sa sve višim temperaturama i smanjenjem vodenih resursa, povratak ove ključne vrste može pomoći u ublažavanju efekata klimatskih promena.
Stručnjaci sada planiraju dugoročno praćenje dabrova i pripremu terena za njihovo trajno naseljavanje. Rewilding Portugal veruje da se već nekoliko jedinki nastanilo u novim područjima i da započinju formiranje teritorija.
Konzervacionisti pozivaju na kontinuirano praćenje i edukaciju lokalnih zajednica, kako bi se prikupili dodatni podaci i razumela puna ekološka vrednost ovog povratka. Ipak, ističu da povratak dabra nosi i potencijalne izazove – u nekim slučajevima može doći do sukoba sa poljoprivrednim aktivnostima ili veštačkim vodenim sistemima.
Zbog toga Rewilding Portugal planira seriju radionica, edukativnih programa i saradnju sa opštinama, kako bi se promovisalo mirno suživot i razumevanje uloge dabra u prirodi. U regionima gde su slični projekti sprovedeni, zajednice su imale višestruke koristi – od povećanja biodiverziteta i boljeg zadržavanja vode, do razvoja ekoturizma.
Povratak dabra nije samo priča o jednoj vrsti. On simbolizuje promenu u načinu na koji ljudi doživljavaju prirodu – kao partnera, a ne resurs za iskorišćavanje. Dabar u Portugaliji podseća da, kada joj se pruži prilika, priroda ima neverovatnu sposobnost da se oporavi sama.
Kako Rewilding Portugal obeležava ovaj istorijski trenutak, njihova misija ostaje ista – obnova funkcionalnih i povezanih ekosistema širom Velike doline Koa i dalje. Povratak dabra služi kao snažan podsetnik da je, uz malo pomoći i mnogo strpljenja, obnova prirode moguća.
